Γιατί οι Έλληνες στολίζουμε καράβι τα Χριστούγεννα;

Η Αθήνα φόρεσε και επίσημα τα γιορτινά της και τα βλέμματα στράφηκαν στην πλατεία Συντάγματος, όπου ο δήμαρχος, Γιώργος Καμίνης, έδωσε το σύνθημα για τη φωταγώγηση της πρωτεύουσας, το απόγευμα (18:00) της Τρίτης. Και αν τόσα χρόνια είχαμε συνηθίσει να στολίζουμε το κέντρο με χριστουγεννιάτικα δέντρα, μικρά και μεγάλα, την παράσταση, φέτος, αναμένεται να κλέψει η …ελληνική παράδοση!
Ένα καράβι είναι αυτό που θα έχει ρόλο πρωταγωνιστή στον εορταστικό στολισμό της Αθήνας, δίνοντας μια διαφορετική νότα στην εικόνα της πόλης. Μια νότα λίγο πιο ζεστή, πιο νοσταλγική και σίγουρα, πολύ πιο ελληνική. Γιατί καλό το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου, αλλά, όπως και να το κάνουμε, το καραβάκι μάς θυμίζει άλλες εποχές, πιο αθώες και ανέμελες.


Πού βρίσκονται, όμως, οι ρίζες της παράδοσης του στολισμού καραβιού, τις μέρες της γέννησης του Χριστού; Και γιατί το χριστουγεννιάτικο δέντρο κατάφερε να εκτοπίσει το καράβι από τα ελληνικά σπίτια και τις πλατείες; Η ιστορία μάς πάει αρκετά πίσω και οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι πιο απλές από όσο θα νόμιζε κανείς. Ας τις δούμε …
Η Ελλάδα είναι ευλογημένος τόπος. Ευλογημένος με το δώρο της θάλασσας και του απέραντου γαλάζιου. Και οι Έλληνες αγαπήσαμε από νωρίς τα μυστήρια και τα μυστικά της και βαλθήκαμε να την κατακτήσουμε. Έτσι, η Ελλάδα υπήρξε, ιστορικά, χώρα ναυτικών. Και είναι ακόμα, έχοντας βιώσει έντονα όσα καλά, αλλά και κακά φέρνει η θάλασσα, στο πέρασμα των χρόνων.


Λογικό ήταν, λοιπόν, η καθημερινότητα των κατοίκων της να περιστρέφεται γύρω από το υγρό στοιχείο. Γεγονός που ήταν, μάλιστα, εντονότερο πριν αρκετές δεκαετίες, όταν σχεδόν από κάθε σπίτι, θα έλεγε κανείς, ο πατέρας ή ο γιος – πολλές φορές και οι δύο – έλειπαν “στα καράβια”, παλεύοντας για το ψωμί της οικογένειας. Και τα Χριστούγεννα δεν μπορούσαν να διαφέρουν.


Τα παιδιά που έμεναν πίσω, οπλισμένα με πολλή φαντασία, συνήθιζαν να κατασκευάζουν μόνα τα παιχνίδια τους, χρησιμοποιώντας ό,τι είχαν πρόχειρο· συνήθως, ξύλο και λίγο χαρτί ή κουρέλια. Τα περισσότερα κατέληγαν να φτιάχνουν το παραδοσιακό, πλέον, καραβάκι, εμπνευσμένα από τα μακρινά ταξίδια των αγαπημένων τους προσώπων και τη νοσταλγία να τα ξαναδούν.


Τα κάλαντα με τη συνοδεία στολισμένου καραβιού, στη Σύρο, παραμονή Χριστουγέννων


Δεν μας είναι ξένη η εικόνα παιδιών (ή και μεγαλύτερων) να γυρνάνε από πόρτα σε πόρτα για να πούνε τα κάλαντα, κρατώντας στα χέρια ένα τέτοιο, χειροποίητο καραβάκι. Στολισμένο με χρωματιστά χαρτιά και σχοινιά, γέμιζε από γλυκά και χριστόψωμα από τους γείτονες. Αν και το συγκεκριμένο έθιμο έχει ατονίσει, κρατάει ακόμα στα νησιά, από όπου και προέρχεται.


Το καραβάκι ενδεχομένως να συμβόλιζε, όχι μόνο την προσμονή των παιδιών για αντάμωση με τους συγγενείς τους, αλλά και τη δική τους αγάπη για τη θάλασσα. Παράλληλα, μικρά καραβάκια είχαν τον ρόλο και ενός τιμητικού καλωσορίσματος για τους Έλληνες θαλασσοπόρους που επέστρεφαν στα σπίτια και τις οικογένειές τους, καθώς και τάματος για να είναι ασφαλείς στα άγρια κύματα.


Ως τέτοιο βρήκε, σιγά - σιγά, μεγαλύτερη θέση και μέσα στα σπίτια των Ελλήνων - κυρίως όσων ασχολούνταν με τη θάλασσα - και καθιερώθηκε το έθιμο του στολισμού του. Όπως, όμως, επισημαίνει ο συγγραφέας Δημήτριος Λουκάτος, το καραβάκι ήταν, συχνά, συνυφασμένο με την αίσθηση του αποχωρισμού και με δυσάρεστες αναμνήσεις και δεν μπόρεσε να εδραιωθεί ως γιορτινό σύμβολο.


Κάποιοι κρατούν ακόμα την παράδοση, στολίζοντας καραβάκι τα Χριστούγεννα (credit: karavakia.blogspot.gr)


Για το λόγο αυτό, ήταν εύκολο να αντικατασταθεί, αργότερα, από το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου, το οποίο απαλλαγμένο από τέτοιους συσχετισμούς στις συνειδήσεις των Ελλήνων, κατάφερνε να πλαισιώσει ιδανικά συνεστιάσεις θαλπωρής, με παρόντα όλα τα μέλη της φαμίλιας και να τονώσει τον οικογενειακό τους χαρακτήρα.


Ακόμα κι έτσι, όμως, το έθιμο με το καραβάκι άντεξε για αρκετά χρόνια μετά το …ντεμπούτο του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην ελληνική πραγματικότητα. Το πρώτο δέντρο στην Ελλάδα – πιθανότατα ένα έλατο – στολίστηκε το 1833, στα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα, στο Ναύπλιο. Παρόλα αυτά, μόλις την δεκαετία του 1950 κατάφερε να μπει μαζικότερα στα ελληνικά σπίτια.


Τη δεκαετία του 1970, μάλιστα, υπήρξε μία προσπάθεια “κατάργησης” του εθιμικού στολισμού δέντρου και επαναφοράς του στολισμού καραβιού, με κύρια επιχειρήματα ότι το καραβάκι είναι σύμβολο παράδοσης, αλλά και προάγει την οικολογική συνείδηση. Τελικά, παρά τις έντονες συζητήσεις, η ιδέα απορρίφθηκε και το χριστουγεννιάτικο δέντρο καθιερώθηκε για τα καλά.


Το παραδοσιακό καράβι και το πιο σύγχρονο δέντρο συνυπάρχουν αρκετές φορές σε ελληνικές πλατείες


Πάντως, κυρίως ανάμεσα σε ναυτικούς, ψαράδες και θαλασσοπόρους, το έθιμο με το στόλισμα καραβιού κρατάει ακόμα γερά. Ίσως και σαν μία μορφή τάματος στον Άη Νικόλα, προστάτη άγιο των ναυτικών, ο οποίος γιορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου, για μπουνάτσες τη νέα χρονιά. Αξίζει να σημειώσουμε, ότι σε αρκετές δυτικές χώρες, με το όνομα Santa Claus εννοούν τον Άγιο Νικόλαο και όχι τον Άη Βασίλη!


Τα καραβάκια, λοιπόν, εξακολουθούν να στολίζονται σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας – περισσότερο στα νησιά. Και αν και πιο σπάνια από τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία στροφή αρκετών δήμων στην παράδοση, με καράβια να κάνουν την εμφάνισή τους σε όλο και περισσότερες πλατείες της χώρας. Τα βήματα αυτών είναι που ακολουθεί φέτος και η Αθήνα.


Το στολισμένο καράβι, λένε ότι, συμβολίζει την καινούρια πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Ιησού. Ας ελπίσουμε, λοιπόν, το καράβι του Δήμου Αθηναίων, τοποθετημένο στην πλατεία Συντάγματος, απέναντι από το ελληνικό κοινοβούλιο, να δώσει νέα πλεύση στη χώρα το 2014, να την ταξιδέψει σε ήρεμα νερά και να μας δείξει τον δρόμο για ένα καλύτερο μέλλον.


Καλά Χριστούγεννα και Καλές Γιορτές!

Πηγή: PATHFINDER